Meeste kinderdodingen gepleegd door de ouders
Kindermoorden en -verdwijningen zijn beslist de naarste en ingrijpendste dossiers die je als misdaadverslaggever dient te volgen. Helaas heb ik veel van zulke zaken langdurig moeten coveren. De moord op Nienke Kleiss, Savanna de Jongh, Rowena Rikkers, Whitley van Gelder, Milly Boele en Jennefer van Oostende zijn enkele voorbeelden van zulke dossiers. Ze staan stuk voor stuk in mijn geheugen gegrift…
Meestal hoeft de politie in Nederland en andere Westerse landen bij kindermoorden niet ver te zoeken. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de meeste kinderdodingen worden gepleegd door de ouders. Gemiddeld de helft van de daders is vrouw.
Buitenstaander
Moorden op kinderen door een buitenstaander komen zelden, één tot hooguit drie keer per jaar, in ons land voorblijkt uit eerder onderzoek door de Amsterdamse psycholoog Toon Verheugt. In die gevallen is de dader vrijwel altijd een man die wordt gedreven door een seksueel motief. Voorbeelden van misdrijven waarbij dader en slachtoffer onbekenden van elkaar waren, zijn de moorden op Marianne Vaatstra, Nienke Kleiss, Milly Boele en Nicky Verstappen.
Van een andere orde zijn kinderdodingen door biologische of adoptieouders, dan wel stief- of pleegouders. De Leidse criminoloog en forensisch psycholoog Marieke Liem en master-student Stephanie Haarhuis tellen in hun artikel ‘De epidemiologie van kinderdoding in Nederland, 2009-2014’ in vijf jaar tijd 74 van zulke gevallen. Daarbij werden 86 kinderen gedood en waren negentig daders betrokken. Nederland wordt dus gemiddeld vijftien keer per jaar opgeschrikt door zo’n misdrijf.
Dark number
Het ware aantal is waarschijnlijk hoger, omdat niet alle kinderdodingen aan het licht komen. Zo vormen de onontdekte, heimelijke moorden op pasgeborenen door moeders die hun, meestal ongewenste, zwangerschap verborgen houden, een dark number. Ook een wiegendood kan verkeerd geclassificeerd zijn en in werkelijkheid berusten op een kinderdoding.
Forensisch psycholoog Ernst Ameling was in het verleden hoofd psychologie bij het Pieter Baan Centrum en zag een fors aantal vrouwelijke kindermoordenaars in zijn loopbaan voorbijkomen. “Bijna altijd hebben zij psychische stoornissen, zoals zeer extreme vormen van borderline met psychotische of dissociatieve momenten,” vertelde Ernst toen ik hem in 2019 over dit onderwerp interviewde.
Een uitzondering vormen bijvoorbeeld eerwraakzaken die volgens de psycholoog nog het meest lijken op weloverwogen executies in culturen waar de eer van de familie boven die van het kind staat en gewroken wordt. “Vaak vinden diegenen die zo’n moord uitvoeren dat zelf ook vreselijk”, vervolgt Ernst. “Het is in veel gevallen een combinatie van religieus fanatisme en, in mijn ogen, slechtheid. Zoals bij IS-daders die niet-gelovigen onthoofdden.”
Religieuze
Bij moordzaken waarbij een religieuze connotatie de boventoon voert, kan bij de daders tevens het idee spelen in het hiernamaals met hun gedode kinderen te worden herenigd.
Ook andere elementen spelen mee. Zoals bij Wanda R. – moeder van de kleuter Rowena Rikkers, lang ‘het meisje van Nulde’ genoemd – die het toestond dat haar nieuwe partner Mike J. haar dochtertje doodde. “Ik noem dat het uitbesteden van agressie, die vrouwen hadden het evengoed zelf kunnen doen,” aldus Ernst Ameling. Extreem noemt hij de zaak die ik hieronder beschrijf: Sonja de J. die haar dochtertje uithongerde en verstikte. “De J. heeft haar kind als het ware doodgemarteld.”
Bijenkorf
Het onderzoek van Liem en Haarhuis maakt duidelijk dat psychotische kindermoordenaars vaak vrouwen zijn. Ernst Ameling: “Een voorbeeld is de moeder die in 2007 in de Amsterdamse vestiging van de Bijenkorf haar dochtertje van vier hoog naar beneden gooide en er daarna achteraan sprong. De vrouw overleefde die val. Tijdens het hoger beroep in haar zaak werd vastgesteld dat destijds een eenmalige paranoïde psychose was opgetreden waardoor de moeder volledig ontoerekeningsvatbaar was. De op deze website beschreven kindermoord en poging tot kindermoord door Grietje S. is exemplarisch voor zo’n state of mind.”
Een op de vijf daders pleegt na de moord op de kinderen zelfmoord, een op de tien doet een poging daartoe. De intentie om zichzelf te doden is bij mannelijke en vrouwelijk daders vrijwel gelijk. Mannen slagen er echter vaker in zich te suïcideren, omdat zij fatalere methodes kiezen dan vrouwen.
Savanna
De moord op de kleine Savanna (3) in Alphen aan den Rijn op maandag 20 september 2004 is een kindermoord die ik niet zal vergeten. Niet in de laatste plaats omdat het weerloze slachtoffertje naar mijn idee gered had kunnen worden als diverse betrokken autoriteiten en instanties uit hun luie stoel waren gekomen en hun werk hadden gedaan.
In de dagen na dit misdrijf achterhaalden mijn toenmalige Telegraafcollega Jenny van der Zijden en ik wat zich in Alphen had afgespeeld. Het ene feit was nog gruwelijker dan het andere.
Getuigen vertelden ons dat het kleine meisje al die tijd onder toezicht had gestaan bij Jeugdzorg. Steeds weer hadden diverse ooggetuigen bij instanties als de Kinderbescherming, het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling en de politie alarm geslagen omdat Savanna doorlopend door haar toen 32-jarige moeder Sonja de J. werd afgetuigd. Steeds weer kondigden hulpverleners hun bezoek bij De J. aan, zodat zij de blauwe plekken van haar dochtertje kon verbergen onder bedekkende kleding.
Nieuwkoop
Sonja de J. bleek te zijn opgegroeid in Nieuwkoop. In dit vroegere lintdorp zou zij als kind in de jaren zeventig en tachtig zelf zijn blootgesteld aan klappen en verwaarlozing. Werd daarmee de kiem gelegd voor herhaling?
Twee kinderen uit een eerdere relatie van De J. waren begin jaren negentig nota bene al door de Kinderbescherming uit huis geplaatst vanwege stelselmatige mishandelingen. Toen De J. van de vader van deze kinderen ging scheiden, verdwenen ook haar zoontje en dochtertje met hem mee. Ze zag haar kroost niet meer terug.
Op 3 maart 2001 schonk De J. het leven aan haar derde kind, Savanna. Ene Dennis die door De J. als zaaddonor wordt beschouwd, was naar verluidt de vader.
Stoornissen
Achter de gesloten deuren van De J.’s flatwoning viel Savanna al vanaf haar geboorte ten prooi aan de grillen en stoornissen van haar moeder. De Alphense vrouw nam het het kindje kwalijk dat ze door een ‘klootzak’ werd verwekt. “Zo, nu word jij ook eens teruggepakt”, hoorden getuigen De J. tot hun verbijstering tegen Savanna zeggen toen de baby op het consultatiebureau een inenting kreeg.
Even kon het kleine meisje aan de terreur van haar moeder ontsnappen. Als éénjarige werd Savanna gedurende vijf maanden uit huis geplaatst. In een Amsterdams kindertehuis voltrok zich destijds een wondertje. Savanna veranderde daar van een afwerende, doodsbange baby in een meisje dat weer straalde.
Lang duurde dat niet. Moeder Sonja de J. en haar toenmalige partner Mario B. (toen 28) kregen Savanna weer in huis. De voorwaarden waren strikt en streng. Een legertje hulpverleners werd geacht controle en toezicht te houden. Een gezinsvoogd van Jeugdzorg had permanent toezicht en kwam regelmatig langs in Alphen.
Blauwe plekken
Maar deze voogd was, zo werd later vastgesteld, vooral gericht op een soort vriendschap met De J. Savanna’s blauwe plekken, haar bleke gezichtje met de holle en angstige ogen, het bizarre ondergewicht, het feit dat de peuter helemaal niet kon praten en de geringe lengte van het meisje, vielen de voogd wel op. Maar steeds geloofde de Jeugdzorgmedewerkster de mooie praatjes van De J. dat het allemaal zo’n vaart niet liep. ‘De voogd had onvoldoende kennis van de psychiatrische stoornis van moeder en liet zich door Sonja de J. manipuleren’, schreef de Volkskrant op 6 juni 2005.
Zodra de voogd van Jeugdzorg de flat had verlaten, volgden elke keer weer mishandelingen. De J. sloot Savanna op in een speciaal daarvoor geprepareerd kastje, zette het meisje voor straf onder koude douches, bond haar vast in haar bedje en propte haar soms een lap stof in de mond. Eten kreeg Savanna lang niet altijd. Volgens haar moeder was ze dan ‘stout’ of ‘praatte ze niet netjes’. De peuter raakte in toenemende mate ondervoed en bleef sterk achter in groei. Ondertussen baarde De J. er nog een kind bij. Weer een meisje, Rowena.
Meldingen
Het regende klachten bij het toenmalige Advies- en Meldpunt Kindermishandeling. Buren, vriendinnen en kennissen van de Alphense, de verloskundige en de kraamhulp; allemaal deden ze alarmerende meldingen bij diverse betrokken instanties. “Toen ik Savanna optilde om haar naar haar nieuwe zusje te laten kijken, klampte ze zich aan me vast als een aapje. Dit had ik nog nooit meegemaakt met een kind. Ik voelde dat van alles mis was”, verklaarde de vroedvrouw later bij de politie.
Geen van de hulpverleners greep in, de gevolgen waren dramatisch en onafwendbaar. Maandag 20 september 2004 bezweek de drie jaar oude Savanna aan de gruwelijkheden. De uitgehongerde peuter die nog maar elf kilo woog, overleed door verstikking. Het dodelijke zuurstoftekort was vrijwel zeker ontstaan toen haar moeder haar in haar slaapkamertje een washand in de mond stopte, verband over het hoofd draaide en vastgebonden onder het bed legde. Hoe lang het meisje daar vergeefs heeft gevochten voor haar leven, zou nooit duidelijk worden.
Bos
Een paar uur later wisten De J. en Mario, blijkens het latere rechtbankvonnis, al wat ze gingen doen. De twee probeerden het lichaampje van Savanna in een bos in Overijssel te verstoppen. Juist toen ze met hun auto een weg op de Sallandse Heuvelrug nabij Holten wilden opdraaien, kwamen de Alphenaars bij surveillerende agenten in het vizier en werden zij aangehouden. Op de achterbank zagen de politiemannen baby Rowena in haar stoeltje. In de kofferbak van de wagen stuitten de dienders op het dode meisje, gerold in een deken en plastic douchegordijn. De agenten hadden in de maanden erna intensieve therapie nodig om de aanblik van het broodmagere lichaampje te verwerken.
Sonja en Mario belandden achter tralies. Tijdens de eerste pro formazitting voor de rechtbank in Den Haag ontkende de moeder alles. Iedereen vertelde onzin, behalve zij, was haar verhaal. “Ze heeft nooit gezegd: ‘Savanna is dood, en dat komt door mij’,” hield haar advocaat de rechters voor. Mario en haar neef Reffles kregen de schuld. Zelf had ze Savanna helemaal nooit mishandeld, beweerde Sonja de J.
Tikje
Tijdens de inhoudelijk behandeling van de zaak, in mei 2005, hield de vrouw dat stug vol. “Af en toe een tik op de billen, daar bleef het bij.” Verder zei De J. vooral veel te zijn vergeten.
Deskundigen van het Piet Baan Centrum constateerden een zware psychische stoornis bij de vrouw. Ze typeerden De J. als het prototype van een borderliner. Extreem gedrag, heftige reacties op haar omgeving, woede-uitbarstingen, verre van stabiel.
De rechtbank veroordeelde de moeder op 21 juni 2005 voor doodslag. Ze kreeg zes jaar cel en tbs, drie jaar meer dan het Openbaar Ministerie eiste. In tegenstelling tot het OM vond de rechtbank dat De J. willens en wetens het risico had genomen dat Savanna zou sterven.
Opgewassen
Mario werd veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf. Hij werd niet schuldig bevonden aan de dood van het meisje omdat hij vanwege zijn zwakke persoonlijkheid niet tegen De J. was opgewassen. Wel droeg Mario volgens de rechtbank schuld aan mishandeling met zwaar lichamelijk letsel tot gevolg.
In hoger beroep werden de opgelegde straffen gehandhaafd. Maar Mario kwam er bij het hof minder makkelijk vanaf. Hij kreeg eveneens tbs opgelegd en moest zich laten behandelen. “Het korte leven van Savanna was door het handelen van Sonja de J. gekenmerkt door pijn, onzekerheid, dreiging en angst. Savanna moet daar erg onder hebben geleden”, hielden de raadsheren het koppel voor.
Vrijheidsberoving
Voor Sonja’s neef Reffles volgde een werkstraf van 120 uur en drie maanden voorwaardelijke celstraf. De rechter hield hem verantwoordelijk voor het medeplegen van mishandelingen en vrijheidsberoving van Savanna.
Ongezouten kritiek had de Inspectie Jeugdzorg destijds op de betrokken organisaties (onder meer de Kinderbescherming, Jeugdzorg en het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling) die zich om de peuter hadden moeten bekommeren. Ook de gezinsvoogd verscheen voor de rechter op verdenking van zware mishandeling. Ze was nalatig geweest en had niet van alles ondernomen om het meisje te beschermen, stelden de rechters vast. Omdat geen oorzakelijk verband met de mishandelingen van Savanna werd gezien, werd de voogd vrijgesproken.
Grafje
Ook de inwoners van Alphen aan den Rijn zijn de verschrikkelijke dood van de kleine Savanna niet vergeten. In 2014, precies tien jaar na dato, werd de zaak nog herdacht. Het meisje dat geen enkel geluk in haar jonge leven was gegund, kreeg er haar grafje. ‘Als een vlinder zo vrij’, staat op het steentje.
*Lees ook de vorige Moordvrouwen in Nederland: Angelique van E., vrijwel zeker onschuldig veroordeeld vanwege de moord op baby Risanne.
Steun de website Femke Fataal
Vond je dit een goed artikel? Laat dan je waardering blijken met een kleine bijdrage. Je kunt me ook met een vaste, maandelijkse bijdrage steunen. Dan kan ik onderzoek doen en schrijven en kun jij mijn verhalen blijven lezen. Dankjewel!
